TRANS SIBIRIA GEZI NOTLARI SIBIRYA DA YASAYAN TURKLER
Çok yorucu, uzun ama bir okadar da keyfli bir yolculuk oldu,”Böyle bir yolculuk tekrar yaparmısın”diye sorarsanız cevabım “Evet”
Aslında çoktan yapmaya karar verdim bile, ama bu sefer Moskova’dan değil Kazan’dan başlayıp görmediğim yerlerde durup Vladivistok’a ordan da gemi ile Güney Kore’ye gitmek istiyorum bir başka bahar…
SİBİRYA ;
Sibirya Ural dağlarından başlayıp Pasifik Okyanusuna kadar uzanır. Sibirya bölgesi Kazakistan ve Orta Asya’yı meydana getiren diğer Cumhuriyet’leride kapsar. Yaklaşık olarak 13 bin m2 yüzölçümüne sahiptir. Kuzeyde Kuzey buz denizi, güneyde Kazakistan,Moğolistan,Mancurya,doğusunda Pasifik Okyanusu, batısında Ural dağları bulunur.
Aslında Sibirya, batı Sibirya, doğu Sibirya ve Rusya’nın uzakdoğusu olarak üç bölgeye ayrılır. Sibirya bölgesinde toplam 30 milyon insan yaşıyor.
Batı Sibirya, Ural dağlarıyla Yenisey nehri arasında kalan bölge ve Sibirya’nın ilk yerleşim bölgesi.Nüfusun çoğunluğunun yaşadığı batı bölgesi diğer bölgelere göre daha çok gelişmiştir.
Doğu Sibirya ise su gücünün %40’ına yakın bölümü bu bölgede olduğundan Hidroelektirik güç potansiyeli bakımından yüksektir. Batı Sibirya’nın iki misli kömür çıkar. Demir, altın, kurşun, çinko, bakır, elmas gibi madenlere sahiptir. Doğu Sibirya’ da Ugranya’lılar,Buryat’lar,Türk’ler az sayıda Fin’liler gibi etnik ırklar yaşar. Arazinin %75’I dağlık ve yüksek yaylalıktır.
Rusya’nın uzak doğusu, Pasifik kıyısından, kuzeyde Berring boğazı, güneyde Kore arasında yer alır.Yaklaşık olarak 4000 km uzunluğundadır. Yüzölçümü 6.2 milyon km2 dir.Nüfusun %90 ‘I Rus ve Ukranya’lıdır.400 bin kadar Yakut Türk’leri bu bölgede yaşamaktadır.
Sibirya,nın büyük bölümü hala keşfedilmemiştir, gaz, petrol, altın, elmas ve akarsularıyla çok zengin bir bölgedir. Üçyüzyıl önce Rus bilim adamı Mikhail Lomonov “Rusya gücünü Sibirya’dan alacak” demiş. Gerçekten Tran-Sibirya’nın inşaatından sonra Sibirya’nın zenginlikleri daha kolay Rusya’ya taşınmıştır.
Toplam uzunlugu 9289 bin kilometre. Ana rota Moskova’dan baslar ve butun guney Sibirya’yi bastan basa kad ederek kazan, Novgorat, Kirov, Perm, Yakaterinburg, Tyumen, Omsk, Novosibirsk, Irkutsk, Ulan-Ude, Chita uzerinden Vladivostak’a ulasir
TRANS-MONGOLIA Tren yolu da Ulan-Ude ye kadar ayni guzergahi izliyor sonra Mogolistan’a girip ordan Pekin’e ulasiyor. Donuste bizim izledigimiz rota,
TRANS- SIBIRYA TREN YOLU TARIHCESI
Trans-Sibirya treni Moskova’dan baslar ama rota’ya adini veren “Sibirya” Ural’lardan sonradir. Uzak dogu’ya Japon denizine kadar uzanan ve her bir km’ si insan emegiyle yapilan Trans-Sibirya demir yolu, dunyanin en uzun ,en pahali en zor demir yoludur. Toplam uzunlugu 9289 bin kilometre. Ana rota Moskova’dan baslar ve butun guney Sibirya’yi bastan basa kad ederek kazan, Novgorat, Kirov, Perm, Yakaterinburg, Tyumen, Omsk, Novosibirsk, Irkutsk, Ulan-Ude, Chita uzerinden Vladivostak’a ulasir
.
Rusya’nin uzun yillardan beri duydugu Pasifik’te liman ozlemi Vladivostak sehrinin kurulmasi ile gerceklesir. Ilk tren yolunun yapimi Car 3. Alexsandr’in onayiyla 1891 baslamis. Uc yil sonra onun olmesiyle yerine gecen oglu 2. Nikola tren yolunun yapimini desteklemeye devam etmis. Kaderin cilvesine bakin ki onun onay verdigi bu tren hatti uzerinde bulunan Yakaterinburg da bolsevikler tarafindan oldurulmus.
Tren yolunun inanilmaz buyuklugune ragmen tum rota 1905 yilinda tamamlanmis. 29 Ekim 1905 de ilk yolcu vagonlari raylar uzerinden Bati Avrupa dan Pasifik Okyanus;una (Vladivostak) ulasmistir. Rus-Japon savasi’nin baslamasindan bir yil oncesine yetistirilmistir.Mancurya hatti da dahil olmak uzere gunumuzdeki rotasi ile 1916 senesinde acilmis.
Trans-Sibirya demir yolu Rus ekonomisine cok onemli katki saglamis, sibiryanin yer alti yer ustu kaynaklari ve tahilinin ulkeye dagitimi kolaylasmis, bunula beraber askeri gucunu de artirmis.Vladivostak Pasifik kiyisinda cok onemli bir liman sehri haline gelmis.
Trans-Manchuria tren yolu ise trans- sibirya ile ayni hat uzerinde dir, 9001 km olan bu tren yolu Chita’dan 100 km sonra ayrilip Karymskaya,borzya,harbin uzerinden Pekin’e ulasir. Mogolistan’in bassehri Ulan-Bator uzerinden Pekine ulasan rotanin adida Trans-Mongolia dir.Toplam 7865 km dir.
Trans-Sibirya tren’inin haricinde bu rota uzerinde daha bir cok tren vardir .Bunlardan Baykal treni her iki gunde bir Petersburg’dan baslar ve Irkutsk’a kadar devam eder. Hatta Moskova-Vladivostak arasi yavas ama kaliteli tren (904 numarali tren) yedi gun yerine dokuz gunde ulasir. Ama bu tren’I alip da ara yerlerde durmadan direk Pekin’e gitmenin hic bir anlami yok.
Benim arastirmalarimda yol boyunca durup gorulecek yerler, Kazan, Kirov, Yakaterinburg, Novosibirsk ,Irkutsk, Baykal golu, Ulan_ude ve Vladivostak
Mogolistan;da ise Ulan bator ve cevresi karakurum Orhon harabeleri.
Cin’de ise Pekin,T ibet, Shangay,Trans-Sibirya sadece Vladivostak’a gitmiyor ayrica Avrupa’dan Cin,Japonya,Guney Kore hatta Guney dogu Asya’yada baglanti veriyor. Vladivostak dan gemi alip burdan Japonya ve Guney Kore ye gecebilirsiniz. Birazda Trans-Sibirya rotasi hakkinda bilgi verelim. Tren Moskova’nin Yaroslavski tren istasyonundan gece saat 11.45 te hareket ediyor. 002 Numarali tren bu hat uzerindeki en iyi tren olarak gozukuyor.
Ilk durak ;
1. Vladmir (Moskova’dan uzakligi 209 km. 2 saat 30 dakika)
2. Novgorad (461 km, 6 saat 30 dakika)
3. Kirov (917 km , 12 saat 50 dakika)
4. Perm (1397 km,20 saat)
5. Ekaterinburg (1778 km,1 gun 2 saat)
6. Tyumen ( 2104 km, 1 gun 6 saat)
7. Omsk (2676 km, 1 gun 13 saat 50 dakika)
8. Novosibirsk (3303 km, 1 gun 21 saat 30 dakika)
9. Krasnoyarsk (4065 km, 2 gun 9 saat)
10. Angarsk (5113 km, 3 gun 2 saat)
11. Irkutsk (5153 km, 3 gun 3 saat)
12. Baikalsk (5360 km, 3 gun 6 saat)
13. Ulan-Ude (5609 km,3 gun 12 saat)
14. Chita (6166 km, 3 gun 21 saat 50 dakika)
15. Birobidzhan(8320 km, 5 gun 13 saat)
16. Vladivostok (9259 km, 6 gun 5 saat)
Bu yoldan Guney Kore,Japonya ya devam etmek mumkun.
TRANS-MANCHIRIAN Demir yolu da Trans-Sibirya ile ayni rotayi izliyor 20 numarali tren Chita’yi 100 km gectikten sonra ayriliyor, giderken bizim izledigimiz rota Trans-Manchirian rotasi.
1. Zabaikalsk, (6626 km, rus sinir kasabasi)
2. Manzhouli , (6638 km Moskova’dan uzakligi, 2323 km Pekinden uzakligi, Cin sinir kasabasi)
3. Harbin, (7573 km Moskova’dan uzakligi)
4. Changchun, (7820 km Moskova dan uzakligi)
5. Pekin, (8961 km Moskova’dan uzakligi)
1.Zhangliakou; Pekinden uzakligi 63 kilometre, tren burda 10 dakika durdu.
2.Qinglonggiao; tren daglarin ve tunel’lerin icinden geciyor. Pekin’den uzakligi 68 km.
3.Badaling ; Cin seddenin oldugu ilk tren istasyonu .Pekinden uzakligi 73kilometre.
4.Zhangjiakou ; Pekin’den uzakligi 193 km. Tren burda on dakika duruyor, 2000 sene once ki ismi Kalgan ,Mogol ismi,”Sinir kapisi”anlaminda. Ay cicegi yetisen kucuk bir vadi var.
5.Datong ; Pekin’den uzakligi 371 kilometre. Tren burda 12 dakika duruyor. 500 bin insanin yasadigi buyuk bir sehir .Budist magaralariyla meshur oldugu icin turist’lerin ugrak yeri.
6.Jining ; Pekin’den uzakligi 498 km. Tren burda sadece 9 dakika duruyor ,tren yolu vadi’den gecen nehri takip ediyor.
7.Erelyan ; Cin sinir kasabasi, Pekin’den uzakligi 842 km. Tren burda uc saat duruyor, pasaport kontrolu burda yapiliyor, giriste verdikleri form’u aliyorlar.
8. Dzamyn Ude ; Mogolistan sinir kasabasi, Sukhbaator’dan uzakligi 1113 km.Tren burda bir bucuk saat kadar duruyor, Kompartimanin camindan disari baktiginizda her bes metrede bir asker gorursunuz
9. Sain-Shanda ; Sukhbaator’dan uzakligi 876 km. Tren burda 35 dakika duruyor. Ulan bator ile Dzamyn Ude arasindaki en buyuk sehir, Komur magdenlerinin bol oldugu bir sehir
10.Choyr ; Sukhbaator’a uzakligi 649 km. Tren burda 25 dakika duruyor. Istasyonda Mogolistan’nin ilk kozmonotu Ertvuntz’un heykeli var. Daha once soviet hava ustu varmis, simdi kapanmis.
11.Ulan bator ; Sukhbator’dan uzakligi 404 km.Tren burda 35 dakika duruyor. Istasyon’da sigara icmek yasak.
12. Darhan ; Sukhbaator’a uzakligi 123 km.Tren burda 17 dakika duruyor, Darhan, Mogolistan’nin ikinci onemli endustri sehri, 90 bin nufusu var.
13. Sukhbaatar ; Tren burda 105 dakika duruyor. Tren istasyon binasinin dis cephesi pembe renk’te cok guzel ve modern bir bina. Mogolistanin ucuncu buyuk endustri sehri.
14.Naushki ; Moskova’ya uzakligi 5895 km. Tren burda uc saat duruyor. Rus sinir kasabasi, Gumruk memurlari burda pasaport’lari toplayip visa ve formlari control ediyor.
15. Dzhida ; Moskova’dan uzakligi 5852 km. Tren burda iki dakika duruyor.
16, Ulan Ude ; Ana Trans-Sibirya tren yolunun ayristigi yer .Zaudinski 8 km Ulan Ude.nin dogusunda
Birazda tren hakkinda bilgi verelim, Trans-Sibirya tren’I gerek aile’ler gerek yalniz basina seyahat eden bayanlar icin son derece guvenli, Ben gezi boyunca yalniz seyahat eden bir cok avrupali bayan’la tanistim.
Tren hatti senenin butun ayi calisiyor. Bu gezi icin en uygun mevsim gunlerin daha uzun, iklimin daha yumsak olmasindan dolayi Mayis-Eylul ayi. Bununla beraber eminim kisin ayri bir guzelligi vardir. Bembeyaz agaclarin,Ucsuz bucaksiz ormanlarin ve ovalarin icinde seyahat cok keyfli olsa gerek.
002 numarali tren 1. Ve 2. Sinif vagonlar var. 1. Mevki iki kisilik, 2. Mevki dort kisilik.Birinci mevki hemen hemen iki misli pahali.ikinci sinif tren fiatlari yaklasik olarak :
1.Moskova-Ekaterinburg $ 194.00
2.Ekaterinburg-Irkutsk $ 356.00
3.Irkutsk-Ulan-Ude $ 65. 00
4.Ulan_ude- Pekin $ 529.00
5.Pekin-Ulan Baator $ 310.00
6.Ulan Baator-Moskova $ 484.00
YANIMA ALDIKLARIM ;
1. Bir polar
2. Bir yunlu ic camasiri
3. Bi kargo pantolon
4. Bir yagmurluk
5. Bir rahat yuruyus ayakkabi
6. Bir sor Tren’de giymek icin
7. Dort added sort
8. Dort adet corap
9. Bir rahat asortman
10. Bir caki picagi
11. Bir konseve acacagi
1. Camasir yikamak icin bir miktar deterjan
2. Bir termos (Tren’de cok ise yariyor)
3. Bir kupa (Cay ve hazir corba icin)
Trende yemek ve icmek icin
Ben bir kilo zeytin ve peynir aldim tren’de cok isimize yaradi,Hazir corba can kurtaran.Konserve ve bir miktar buskuvi.
FAYDALI BILGILER; Paranizi tasimak icin mutlaka mony belt kullanin onuda pantolonun icinde tasiyin, Pasaport icinde gene boynunuzda cepli bir belt kullanin onuda gomleginizin altinda tasiyin, Cebinizde bozuk para bulundurun, ancak harciyanacaginiz kadar paraniz olsun, Tren Gar’larinda, Otobus duraklarinda fazladan dikkat edin, Cin ve Rusya yda Mogolistan her hangi bir bati ulkesinden daha tehlikeli dehil, turist’siniz her yerde dikkatli olmak gerek.
KAYNAKLAR ;
2. Lonely planet trans-siberian railway
4. Trans-Sibirian handbook (Brtn Thomas)
Sor Türk’leri; Güney Sibir’yanın Kemerova bölgesinde Televut Türkleriye iç içe yaşamaktadırlar. Sor’ların nüfusu Rus asilimasyonundan dolayı azalmıştır. Bugün 16 bin civarinda olduğu sanılmaktadır . Eskiden Kemerova bölgesinin adı Sor Türklerinin ülkesi anlamında Sorya ‘imiş. Önceleri Şamanist olan Sor’lar 19 yüzyıldan sonra Rus’lar tarafından Hiristiyan'laştırılmışlardır. 1917 yılına kadar kendi alfabelerini kullanan Sor Türk’lerine, Rus’lar zorla Kiril alfabesini kabul ettirerek kültürlerini yok etmeye çalışmışlar, bugün ana dilini bilenin sayısı sadece 900 civarındadır.
Sor Türk’leri, kültür ve dil olarak Tuva Türk’lerine yakındır. Sor “Kızak”anlamına gelmekte.1683 yılında diğer Sibirya Türk’leri gibi Rus hakimiyeti altına girmiştir.
Sor Türk’lerine göre ölünün kırkıncı gününde ruhlar alemine uğurlanırken yapılan törende söndürülen ateş ölünün bu dünya ile son bağının da yok edilmesi anlamındadır. Sor’larda ateşin ruhu kadındır.
Türk’lerin Ergenekon,türeyiş destanında geçen demir dağın Sor Türk’lerin yaşadığı bölge olduğu sanılmaktadır.
Tuva Türk’leri : Güney Sibirya bolgesinde,Tuva Cumhuriyetinde, Moğolistan’ın kuzeyinde yaşamaktadırlar. Dilleri Türk dillerinin Sibirya gurubuna ait Tuva’cadır. Toplam nüfusu 350 bin civarındadır. Tuva’lar 1207 yılında Cengiz Han’ın işgaline uğramış ,uzun yıllar Moğol İmparatorluğunun egemenliği altında kalmışlardır.
Fakat Moğol hakimiyeti yüzyıllar sürsede Tuva Türk’leri Türk’lüklerini kaybetmemiştir. 17 yüzyılda Tuva’lılar Budizmi kabul etmişler. 1911-1912 yılları arasında “Homdu Dayini” adı verilen Çin Moğol savaşında , Çin’lilere karşı Moğol’ları desteklemişler ve bu savaşta çok şehit vermişler. Bugün Moğolistan’da 27 bin Tuva Türk’ü bulunmaktadır.
Tofa Türkleri; (Karakaslar) Tuva Türk’lerinin bir kolu olup Baykal gölü’nün doğusunda ve Irkutsk bölgesinde yaşamaktadırlar.( Ben Irkutsk’a gittiğimde özellikle Tofa Türk’lerini aradım ama hiç karşılaşma şansım olmadı)zaten nufusu 2000 civarındaymış.
Televut Türk’leri: Güney Sibirya’da yaşamakta bir zamanlar on binler olan sayısı şimdi 2800 kişliye kadar düşmüştür . Televut Türk’lerinin nüfusunun bu denli azalmasının nedeni Rus asilimasyon politikası ile birlikte, Sovyetler zamanında bölgelerinde bulunan zengin kömür madenleri yüzünden topraklarının ellerinden alınıp kömür ocaklarında calışmaya zorlanmış, kömürün taşıdığı radoaktiv ve kömür tozlarıyla yaşamaya mahkum edilmiş. Yol,su, elektirik ve hastahane olmayan bölge ölume terk edilmiş.
Dolgan Türk’leri: Tahmini nüfusları 5000 bin civarında olup Güney Sibirya’da Sor Türkleri ile komşudur. Özellikle Krasnoyask bölgesinde yaşıyorlar.
Kundur Türk’leri ; Kafkasya’dan göç ederek Volga nehri deltasında ve burada bulunan Astrahan şehrinde yaşamaktadırlar. Nogay’lara yakın bir Türk boyu.
Telengit Türk’leri: Altay dağlarının güney yamaçlarında Teleski gölü civarında yaşamaktadırlar. Şaman dinine bağlı olup beşbin civarındadırlar.
Batı Sibirya Tatar’ları: Obi nehrinin kolu olanTobol nehri ile Altay ve Hakas Türk Cumhuriyet’lerinin bulunduğu bölgeye kadar olan Batı Sibirya bölgesinde yaşamaktadırlar. Özellikle Obi, Irtis, Tobol nehri vadilerinde ve bu vadilerde bulunan ,Tumen, Omsk, Tomsk, Novasibir, Irkutsk şehirlerine yerleşmişlerdir. Kazan Tatar’larıyla yakın akraba olup nüfusu 350 bin civarındadır.
